Mark Milani kur ká pá
M’ Qafë – Hardhi se aj shtek s’ po ká,
Per me dalë me rá n’ Guci
Me ato tetë taborre ushtri,
Naten n’ terr kurrkush pá e ndie, 5
Si vû i kisht’ Knjazi leçi,
Kah Sutjeska fill ká msy,
Kin’ po e gjên shtekun shperthye
E n’ Guci po mund i a behë,
Qên as klysh m’ tê per pà lehë. 10
Por gabue âsht kopilâni,
Pse Ali Pasha aty i a rrâni
Me dy mi ushtarë të vet:
Orrl, sokol e kaçabèt!
Kû edhè mirë na jânë ngujue 15
Pushken markut m’ i a fillue:
Pá gjak vendin mos m’ e lshue.
Edhè pushka kà fillue,
Dielli m’ cila at herë tue u çue.
Lum per Ty, o i lumi Zot! 20
Se gazep do t’ shofim sot,
Ke n’ Sutjeskë, nder ata curra,
Na jânë ndeshë burrat me burra:
Na jânë ndeshë Shqyptarë e Shkjè:
N’ mni t’ shoshoqit të cillt lè, 25
Kan me u gri, besa, e me u prè,
Si njatà derrat me derra:
Kan me metë trimat nper ferra,
Kush pà i kjà, kush pà i vajtue,
Pá pasë nget moter as grue, 30
E as mjeren mori nânë,
Nji fjalé t’ amel per m’ u a thânë!
Kaq, po, aty potera âsht nisë,
Kaq, po, aty pushka âsht tue krisë,
Edhe topi tue gjimue, 35
Gjylja e plumja breshen lshue,
Krisma veshët me t’ i shurdhue,
Tymi syt me t’ i verbue:
Qi, po t’ keshë ti nja ‘i qind krena,
E per krye ka dy parë brena 40
Me t’ vojtë mendja, lum daija,
Se asnji shndosh s’ e çon te shpija.
Porsi n’ flakë kerset duhija,
Njashtû rreh huta e novica
Nper shkamij, aha e plakrica; 45
Edhe ushton vigma e piskama:
Si ata mazat neper lama,
Si ata ujqt, lodhun prej zije,
Kur mêrr plajmi bjeshkë e vrrije:
Por, si ràn cilat e mdhá. 50
Krisma e pushkës mâ aty s’ u dà,
Veç se ndêj ushtimë tue vlue,
Kurr pà prâ, kurr pà pushue:
Porsi ushton breshni tuj ardhë
Bulkut t’ ngratë zêmren t’ i a mardhë. 55
Ashtû pushka tue kersitë,
Mndershemtopi yue bulritë
Vigma e brima tue gerthitë
Po vjen gjaku edhè t’ u zé
E aty – ktû Shqyptarë e Shkjè 60
Nisin pritat e po i lshojn,
Jetë as dekë mâ s’ po shikjojn,
Veç po msyjn trimat shojshojn,
Hap mbas hapit t’ u hjedhë para,
Si kaçikrrat nper ara. 65
Se ç’ u ndez lufta m’ at hera,
Se ç’ shunglloi zhurma e potera,
Se edhe pushka ç’ ndêi tue zi:
Mendt e krès me t’ u perzi!
Me shoshojn idhtë kaperthye 70
Grykë per grykë me armë t’ u msy,
Tuj u msy, e tuj u shty,
I a kan nisë trimat me metë,
Ofshe! nper at rrah të shkretë:
Si, mo’, Zot, mâ keq per né, 75
Qi kem’ ndollë n’ kufi me Shkjè,
T’ cillt, t’ pabesë e t’ dobë tue kânë,
Trima po i’ n sà t’ duesh me thânë!
Met mâ i pari aj zog skyferit
Selimi i Selman Ymerit, 80
Derë e vjeter n’ at Plevi,
Kû kisht’ pasë pleme edhe gji,
Kisht’pasë dhên e kisht’ pasë dhi,
Tokë në mal e tokë në vrri
Si mâ i miri në Malci, 85
E qi fjalë pêng kurr s’ pat lânë,
Ashtû bâ pat si e pat thânë:
Gjak as varrë s’ la kund pa mârrë.
Ktê të mjerin pushka e muer,
Kah, tue msy aj si n’ terthuer 90
Rrâjës s’ njâj bungu desht m’ i u fuer.
Mandej met Beqir Haxhija
Larg permendë per kah trimnija,
Larg kerkue per kah urtija:
Bè m’ krye t’ tij bâte Gucija; 95
Pse as n’ Shqypni, jo, as n’ Cernagore
S’ pat prè mik, s’ pat çartun ndore:
Me gjith mend aj t’ u mundue
Hakun m’ hak gjithkund m’ e çue:
Veç jetë – shkurtë kisht’ pasë qillue! 100
At herë vrà âsht nji i Plevnjânë,
Nji i pà tatë edhe i pà nânë:
Kurt Zeneli i ki’ n pasë thânë:
I rà pushka rranzë gebzherrit
E e lshoi dekun terthuer djerrit, 105
Vendin n’ gjak të tanë tue e lá,
Si t’ kisht’kênë tarok a kà:
E vrau Steva i Plevanacit,
Nji haram, ky, nji farë bracit,
M’ e pasë randë toka me e bartun, 110
Veç se kishë qi s’ kishte çartun,
Se per tjeter mbi ket tokë
Gjâ pà bâ s’ la m’ t’huejë as m’ shokë:
Naten vidh, diten plaçkit,
Dikê pre, dikê kurit, 115
Tokët e hueja del e shit.
Ky pà paska Kurt Zenel’
Kah, mbi cup krahcat shpervjelë,
T’ u matë ishte aj pushkë me shti
M’ nji t’ Nikshiqas, djalë të ri, 120
Edhe i metka Shkjau m’ novicë
Tuj i njitë pak mbi kerthicë,
Tue e hjedhë dekun m’ kokerr t’ shpinës,
Por âsht ngutë i biri i shkinës
Me qitë pushkë, pse Adush Haliti 125
Me nji plume krès i a njiti,
E t’ i a derdhi trût per tokë
Me kapicë, kapole e flokë:
I met rrashta shyt si boskë,
Edhè dekun rà n’ n’ nji prroskë 130
Por medet bân landë e gúr
Ke ká metë nji Dardhaçuer:
Trim si kjenë trimat dikúr:
Mos m’ i a trêmë synin as deka:
Ke ka metë qaj Mican Leka! 135
Burrë çufrrok, por burrë çengèl,
Me do flokë ngrehë kaçarrel,
porsi kreshtë derrit bugàr,
Synin gjarpen, mledhë kulár,
Kurdoherë m’ poterë qi rrâni 140
Beli vedin, besa, e bâni,
Kah m’ i lshohej hasmit m’ shpinë
Si skyfèr, si gjeraçinë:
Thue per s’ gjalli po e perpin.
Ky pà e paska at Nikë Mihajlin 145
Ke m’ a gjuejtka Zyber Smajlin:
Nji të Raças, djalë té ri
Dekun m’ tokë tue e karrani;
Edhe m’ hutë i u dredhka Nikës
Fill i a njitka m’ zhabë t’ bytykës: 150
Derdhë i a kà pë sheshët m’ livadh.
Bertet Shkjau sà kà n’ germaz,
E, tue shkue çapraz m’ çapraz,
Ngerthye kuk, dy duert mbi varrë:
Kah qyqari mêç isht’ mârrë: 155
Ashtû ‘i copet, porsi shul,
Vjen e bjen m’ nji hurdhë pingul,
Kambët perpjetë e kryet në baltë:
Dy – tri herë trandë i kà shalët,
Edhè kshtû, kâmbët laradash, 160
Dha aty shpirt, e kthelltë nji pash
Rà, rreziku, n’ ujë palmuq:
Krejt prej gjakut hurdha u kuq!
Kur kà pà njaj Juriq Mata,
Nji zgobell me gaqe t’ giata 165
Se ç’ gazep bâni Micani
M’ t’ ngratin Nikë, njâ as dy s’ i a bâni,
Edhè trimi âsht çue në kâmë,
Me tagan shterngue nder dhâmë,
E m’ novicë tue qitë pà dà, 170
Fill m’ Micanin turr kà ngà
Kin’ po e vret Micanin n’ pritë,
Kin’ aty aj po i a merr kryet.
Si aj ariu, qi kà soditë
Se shpellës s’ tij âsht tuj i u avitë 175
Derr’ i eger, me t’ shkye m’ dhâmë
Kerleshë kreshten gjatë nji pllamë
Me nji hov jashta flakrohet,
Edhe m’ shpinë derrit i lshohet,
Idhtë me tê tuj u perlà 180
T’ u dermishë, krejt m’ gjak t’ u là:
Kshtû Micani, kûr ká pá
Se Juriqi m’ tê ká msy,
Merthye huten, vû per sy,
Asht çue m’ kâmbë e n’ shesh kà dalë, 185
Edhe t’ dy ashtû ballë per ballë,
Flakë per flakë armët i kan kallë.
Rá Juriqi m’ tokë pikë gjallë.
Met Micani porsá gjallé.
I rá pushka mù m’ krahnuer 190
Tue e lshue djerrit per terthuer,
Në gjak t’ vet t’ mjerin tu’ e lá
Zêmren s’ âmës dysh tuj i a dá!
Edhè i ngrati Mican Lekë,
Vû duert n’ zêmer, shtri me dekë, 195
Kryet mbi stom e kâmbët në vi,
Zânë martinen per nen i,
Tue i shkue gjaku vi e vi,
Zên e u thotë shokve per bri:
Amanet, o shokë të mi, 200
Neper Dardhë kur të kaloni,
Armët e mija barré t’ i çoni,
N’ oborr t’ kullés edhe t’ m’ i lshoni,
Nânës as tatës mos m’ u kallxoni
Pse janë t’ vjeter e i verboni. 205
Ne përvetët nana per mue,
Thoni:djali t’ âsht martue!
Ne pëvetët se ç’ nuse muer:
Muer nji plume në krahnuer!
Ne u pëvetët se ç’ darsmorë pat: 210
Pat tre korba ndêjë per ngiat!
Ne u pëvetét se ç’ zoja kndojshin!…
Orrla e sorra m’ tê po rmojshin!…
Qindro, thoni, oj nanë e shkretë,
Se Micani të kà metë, 215
Tue luftue me Mal të Zi,
Qi Të mjeren moj Shqypni
Po e vorfnon me djelm të ri,
Ke po i vret hiri e pà hiri,
Gjithkû t’ jetë djali mâ i miri!>> 220
Edhé â shkimë si shkimet qiri.
Ah! Mican, bre, Mican Leka,
Se ty mirë manà, nânë – shkreta
Të pat msue, të pat qortue,
Kur u nise n’ luftë me shkue 225
N’ at Sutjeskë, kû rreh shejshana:
Pa ndigjo, t’ tha, të pastë nana:
Kur të bâjsh me u gjuajtë me Shkjá,
Amanet, nder mend me t’ rá
Se si ‘i plakë dikur pat kjá, 230
Luftë as darsem pá mish s’ ká:
Se prandej ky nieri i shkretë
Mundet n’ luftë, besa, me metë;
Pse edhe krenat, morè bir,
N’ fushë t’ mejdanit po ishin lirë. 235
Por ti lokes s’ m’ i ndigiove,
Veç jurish mbi Shkjá m’ u lshove,
Si ajo bisha në Kallnduer,
E, tue qitë kryq e terthuer,
Vrave ‘i herë Pavlo Serdarin, 240
Krejt në gjak tue e zhytë qyqarin;
Mandej Stankun, mandej Jankun,
Mandej prap Veshoviq Brankun:
Veshoviqin, gerxheli,
Qi Nel Gilen t’ vrau perbri: 245
Njat t’ Vuthjanin djalë bari,
Qi kisht’ lânun dhên e dhi
Edhe dalë kishte n’ ushtri
Per me u vrá me Mal të Zi,
Prandej ty, mor’ Mican Leka, 250
S’ ká pse t’ dhimet t’ rit as jeta;
Se, manà, mirë ké qindrue
Vedin mirë e ké pague,
Marre vendit s’ i ké lshue,
Emni i yt ká per t’ u kndue 255
Vonë e vonë m’ lahutë t’ Malcis,
Si t’ i vijë dita Shqypnis.
Mbasi ‘i herë Mata e Micani
U bân fli m’ at fushë mejdani,
Prap gjimoi topi e havani, 260
Prap shunglloi huta e novica,
Prap ushtue ká Brezovica;
Edhe rán shakull per dhé
Shum do tjerë Shqyptarë e Shkjé,
Kû dy – tre, kû pêsë, kû gjashtë, 265
Kush në pod e kush mrendë n’ ashtë,
Njâni i ri e tjetri i lashtë,
Té gjith burra e pika e djalit
Kû ki’ n kênë sokola malit:
Me i u dhimët gurit e drunit: 270
Si njaj Osja i Shas Alltunit
Zeqir Meta i Metë Xhelilit,
Dy të bijt e Man Halitit,
Osman Sela ‘i zog bylbylit,
Janjiq Mirko e Tomiq Pera, 275
Rrahman Duli, porsi fjera,
Kryeper krye me at Jeliq Gjuren;
Qi n’ Kotorr pat shitë fuguren
Edhé blé pat aj kuburen,
Me të cillen mandej, Shkjau, 280
Me dorë m’ tê Rrahmanin vrau:
Rrahman Dulin, qi pà dekë
Mirë ky Shkjaut kryet i a ká çekë,
Tuj i a dà dysh me tagan,
Si t’ kisht’ kênë poç a bastan, 285
Të dy trima, s’ ké shka u thue:
Njâni bishë, tjetri drangue.
Por shka kndon njaj zog i zi
N’ ato llugje mbi Guci,
Kah fluturon selvi m’ selvi? 290
Amanet, o fushë e male,
Shueni kangë e shueni valle
Shueni vallet per me kjá,
Se n’ Krasniqe ‘i kob ká rá:
Smajl Arifi, thonë, âsht vrá 295
N’ at Sutjeskë t’ u gjujtë me Shkja!
Shum do t’ bâjë e âma medèt,
Kur të ndiej se Smajli met,
Se met Smajli, aj farë viganit;
Balli i tij nji fushë mejdanit, 300
Syni i tij agzot havanit,
Shtati ardhë si shti bajrakut,
Vesh e m’ vesh dega e mustakut,
S’b^jn mâ nanat nji asi djalit!>>
Shuke zá’ n, bre zogu i malit, 305
Se ti s’ din shka jé kah thue !
Ti veç din me çurlikue,
Gêm më gêm tue fluturue.
Pse t’ a kjajë Smajlin e ama,
Kur, qe, aj trimi Sadik Rama 310
Smajlin mirë e kä pague:
Dy të vram e tre t’ shitue ?
Por t’ kjajë nana Cen Brahimin,
Qi, kur pá ká probatinin:
Njat Sadrin e Çun Selimit: 315
Se mu m’ parzme e mori pushka,
Aty çue âsht, po, kaptinë – mushka
Edhè vrap âsht vû me hikun,
Dekun m’ tokë tue lânun mikun
E ‘i kori tue i lshue Shqypnis; 320
Kryet pse Shkjét i a prén Sadris
E i a ngulne, ofshé m’ nji hû,
Me ngranë m’ tê sorrë e falkue,
Edhe nisë kan me u levdue:
Mirë nenshtrasha, or Ali Pasha 325
Pa vre ‘i herë m’ ket mâje huni
Pse, me giasë, njaj Sadri Çuni
Dishka í fjalë do me t’ a thashë:
Do me t’ thashë, me giasë, or Pashë,
Se t’ bân êmer Mark Milani, 330
Mark Milani Kapidani,
Me i a ndreqë cilen n’ Xhami,
Dreken n’ Plavë, darken n’ Guci,
Kû do ‘i herë aj me pushue;
E mandej, per n’ kjoftë gjikue, 335
Dér në Shkoder me kalue,
Per me i vû Shkoders kapicen
Per me ngulun trobojnicen
Mu m’ kalá të Rozafatit.
Kur ká pá Pasha i Gucís 340
Ngulun m’ hû kryet e Sadrís,
E ndie ká si prrallej Shkjau,
Ç’ âsht perlykë aty si kau,
Me u ndi vigma shkam e m’ shkam:
Bini, burra, bre ! kû u kam ? 345
Se né Shkjau na ká marrue.
Armë e ftyrë na i ká zezue,
Sadri Çu’ n per pá e pague
Dy per njâ, si e kem’ kanue>>.
Porsi kur atje prej veret 350
M’ ujë a m’ mriz bariu ndiell shqeret,
Edhe ihsohen dhên e dhi
Turr e vrap mbas zânit t’ ti;
Njashtû burrat e Malcis,
Gjithkû kje lulja e djelmnis, 355
N’ bulurimë të Pashës s’ Gucís
Ata hovin mârrë e kan,
E tue krisë top e havan,
Tue zi pushka pá i a dá,
N’ dorë taganat tu’ u shkelqá, 360
Me nji brimë, qi kryet me t’ çá,
Fulikare turrë janë m’ Shkjá,
Atje, kû m’ nji mâje hûnit
Ngulë isht’ kryet e Sadri Çunit.
A din ti si bleta idhnohet, 365
Si pështiellet, si egercohet
E rreth zgavrrit n’ shkam si vrullet,
Kur të shofë se meçka i hullet
E se do turi’ n e ndytë
Nder fashoj mrenda me zhytë ? 370
Malazezt njashtû egercue
Janë atbotë e krejt terbue,
Kur kan pá Shqyptarët tue rrâ:
Kê drangue, kê katallâ,
Nja’ n ari, tjetrin luâ, 375
Të gjith trima m’ nân e m’ zâ:
Edhè lshue pritat me ‘i herë
N’ dorë taganat zjarrë per mnderë,
Synin gjak e ftyren vnér,
Dredhë kapicat m’ njanin sy, 380
Ata vetë kan mârrë e msy,
Me vikame e me piskame,
E t’ janë lshue burrat e dheut
Si ajo lava n’ muej të Shndreut.
Ty, o Zot, të kjoshim falë ! 385
N’ at fushë t’ lame kur kan dalë,
Kur kan dalë Shqyptarë e Shkjé,
Se ç’ kan nisë atá me u pré
Se ç’ kan nisë – o me u shemtue
Krahësh e krenash tu’ u krekcue, 390
Hundësh e buzësh t’ u rrumullue,
Fyt – a – fyt m’ dhâmë t’ u kafshue,
Si ata derrat me harusha !
Rî në gjak âsht të tanë fusha.
Mbi trim trimi hapet, turret, 395
Lshohet, struket, hidhet, ngurret,
Tash ha shtatin me dredhi,
Tash m’ tagan sjellë me furi,
Herë t’ u mprojtë, herë vetë tue msye
Jo per t’ pshtuem vetë gjallë me krye, 400
Por per t’ lânë hasmin pá krye:
Se mâll jeten kush s’ po e bân,
Veç seicilli ndjekë m’ tagan
Kryet e shoqit: thue, âsht bastan
Per t’ u kputë me u shitë në treg, 405
Ase mollë per t’ qitë bejleg.
Ka mê topi edhe havani
Ká prâ pushka, âsht shukun zani,
E veç ndiehen ke rrapllojn
Idhtë taganat ndeshë m’ shoshojn 410
Ndeshë per krena e ndeshë per llana,
Ndeshë per togza e koparana:
Thue janë korrcat tue korrë n’ arë.
Shkrabiq Pera ‘i trim budallë
T’ fortë jurish aj kisht’ pa’ marrë 415
Edhe lshue ç’ isht’ kênë m’ Shqyptarë,
Me i perpî, thue, po do gjallë.
Pret Sulë Memen m’ hov të parë;
Nji djalosh prej Lumit t’ Bardhë,
Si ajo ltina e shtatit ardhë, 420
Sá nisë djali me u burrnue:
Edh”âsht turrë kryet m’ i a shkurtue,
Dhanti Knjazit me ja çue;
Por n’ ket pûnë u gjet gabue !
Qerim Çela, ‘i zog petriti, 425
Me tagan mù krés i a njiti,
Tuj i a çá dèr m’ shtek të ballit.
I u hap kryet si shegë Tivarit,
Shperthiqë trût i janë livadhit.
Msyn Bozhiqi mizë me mizë, 430
Do me e pré Qerimin n’ kizé,
Si t’ kisht kêné gjarpen a bollë:
Tagan Shkjaut s’ i kisht’ pasë ndollë.
Edhe, besa, trimi i trimit,
Ngusht me at kizë i a prû Qerimit, 435
Ke ktij n’ luftë me kizë me u pré
S’ i kisht’ rá kurr, q’ se kisht’ lé.
Shka ka thânë qaj Llazo Bjela:
Ah, kadalë , bre Qerim qela !
Se ktû hasë ké m’ bubazhela, 440
Qi t’ bâjn luften me kortela:
Me kortela, kiza e kmesa:
Gjáll nuk t’ lânë me pshtue, qe besa !
Edhe m’ kmesë i âsht hapun Shkjau,
Njânin vesh me tê i perlau, 445
E t’ i a ngûli ‘i pllamë m’ cup t’ krahit,
Tue plandosë permys giatë rrahit.
Lshue m’ tê, at herë Bozhiqi rrfé,
Ká nisë kryet aj m’ kizë m’ i a pré;
Por s’ i doli m’ i a rrumllue: 450
Orrl mbi tê ka’ tue flut’ rue;
Tue i qitë syni zjarm e shkendija;
Burri i dheut Omer Haxhija,
Vojëvoda prej Nokshiqit,
Qi me ‘i t’ sjellme kryet Bozhiqit 455
I a ká pré e hjedhë per tokë.
Ká hikë Llazja e â mshefë nder shokë;
Perse pá qi n’ luftë s’ kisht’ giasë,
Me mârrë burri teper llasë.
Veç Bozhiqi po kisht’ pasë 460
Nji të nipin me tri zêmra,
T’ cillit mrapa s’ i muer thêmra,
As nen gjyle të havanit,
As nen tef të prehtë t’ taganit,
Kurdoherë duel n’ fushë t’ mejdanit: 465
Stojan Rade i ki’ n pa’ thânë.
Kaprroç burré e i shkathtë zarânë,
Me do sy t’ tanë gjak e vnerë;
Ky, kur pà ungjin e mjerë
Shyt per tokë e zhytë në gjak, 470
Grizë ká buzen nen mustak
E t’ â lshue m’ Omer Haxhin,
Thue ‘ imend m’ kâmbë aj po e perpin.
Por s’ perpihej, besa, Omeri,
Qi po isht’ kênë nji ari Peshteri 475
Hijen por m’ i a drashtun njeri.
Kryet e tij t’ tanë gunga – gunga,
Vetllat strehë porsi dy shllunga,
Me nji parë mustakë të zez,
Qi me i mrrijtë, po dér më brez: 480
Edhè shtatit ardhë vigâ
Pergjakë sysh si katallâ,
Kishte pasë llanen e krahit,
Thue, po isht’kênë nji degë prej ahit,
Të tanë lesh e toje – toje: 485
Vet kulshedra me u trêmë soje,
Se ky, besa, kur ka pà,
Se po e msyte i mnijti Shkjá,
Vrik prej si aty trimi âsht dredhë,
Vrik n’ ndesh t’ ti aty trimi âsht hjedhë, 490
Si me dashtë me i hi n’ gojë gjallë,
E dhâmë tue kercnue e tmallë,
Kaq taganin ká vringllue
Sá qi Shkjau zên me u pendue,
Pse aq pá beh turrin kisht’ lshue; 495
Edhè nisë turrin me e ndalë
Nisë me dredhë shtatin si njalë:
Si po t’ dote i biri i Shkjaut
Me u futë kund n’ ndo ‘ i bryne kaut:
Kaq, qi mrrudhej lâmsh i mjeri 500
Kur m’ tagan hapej Omeri.
E as nuk diej sá kje t’ u shty
Per pá hupë aty me krye;
Veç se e pàn dy Malazez:
Njâni i rêmtë, tjetri kermez: 505
Nehmanj Savo, e Zvekan Pavo:
Se aj n’ log Zânash po kisht’ rá,
Se me krye shndosh s’ isht’ t’ u dá,
Edhe lshue kan t’ dy vetimë
Aty shoqit me i vojtë ndihmë. 510
Ah, kadalë ! piskati at hera
Jakup Feri, porsi fjera;
Se kshtû trimat nuk e kan:
Tre me nji me u pré n’ mejdan !
E t’ âsht lshue burri m’ tagan, 515
Copë e grimé, thue, tash po i ban,
Tash po i ban, thue, copë e grimë.
Vjen Todori sá ‘i perbimë,
Me nja dy t’ Njegushas t’ ri:
Njâni musë, tjetri Mili. 520
Msyn Jakupin porsi rrfé:
Nji me tre po do me u pré,
Si t’ u rrahë t’ ishin me shtaga…
Mos e lsho, bre Jakup aga !
Perlykë âsht sá kurr ká mujtë 525
Alush Smajli i Hotit t’ Kuj’ t,
E me ‘i djalë prej Buzes s’ Ujit,
Qi per mik dalun n’ Guci,
Kishte rrâ n’ kushtrim me ushtri:
Gjeto preka êmni i ti: 530
Djalë me bré hekur me dhâmë:
Synin gacë, qafen dy pllamë:
N’ ndihmë Jakupit vrap kan rrâ.
Porsi breshni me murrâ
E t’ kan nisë burrat me u pré 535
Fyt- a -fyt perlá me shkjé:
Si zanát, besa, gjithmonë
Qi e ka pasë malcija e jonë
Ballë per ballë me u pré me shkjá
Idhtë me i bá Shkinat me kjá. 540
Ata siell e këta siell,
Njâni turru. tjetri ngurru.
hapu, zmbrapu, msyju, shtyju;
Me gjak lá krejt u janë llanat.
U kullojn gjak n’ dorë taganat 545
Rrebtë kah trimat i vringllojn
Idhtë me mârrë kah duen shoshojën.
E kaq nisë â aty potera,
Kaq âsht dhânë vigma m’ at hera,
Besa, or probe, me t’ hi mnera. 550
Pse edhé tjerë Shqyptarë e Shkijé
Aty msy kan si shkerbé,
E po rrin ata t’ u pré
Si per s’ tepermi t’ ki’ n lé.
Lamsh bâ gjindja n’ at log Zânash, 555
Si gjarpij n’ zgavrra murânash
E thue lé s’ kishin prej nânash,
Veç se toket t’ zezë shperthye,
Dekë as jetë pa kqyrë me sy
Aty trimat t’ janë merthye, 560
T’ janë merthye, t’ janë kaperthye,
Njâni m’ tjetrin rrebtë kan msy:
Shkjau m’ Shqyptar, Shqyptari m’ Shkjá:
Kush tue sjellë m’ tagan pa dá,
Kush t’ u rrokë kush t’ u perlá, 565
Me t’ u trandë toka nen kâmë !
Fyt – a – fyt janë njitë me dhâmë,
Ndryshe jo, besa, lum djali,
Veç si qêjt me bisha mali:
Edhe s’ ngiati e mâ se ‘i kokë 570
Rrotullue ka, ofshé ! per tokë,
M’ to me ngranë e m’ to me krrokë
Korba, sorra e cilikokë.
Met i nipi i atij Bozhiqit
Edhe ‘ farë Savo Jukiqit, 575
Me at serdarin e Nikshiqit:
Të tre i preu Omer Haxhija.
Mandej met Llano Kadrija,
Nji prej Krenësh së Dragovis
Edhe aj Myrtja i Can Faslís, 580
Qi ‘i herë vetë nji Shkjá pat pré;
Por kur m’ dytin lshue ka rrfé,
Nji farë Lluko prej Cetinet
M’ tagan gati i rri mbas shpinet,
Edhe e lên t’ ngratin pa krye: 585
Ktê pa krye, t’ âmen pa sy,
Tjeter djalë pse ajo s’ kisht’ pasë.
Krenue Llukja edhe trumhasë
Mbasi preu Myrton e ngratë,
Ç’ âsht zhgjanue, ç’ âsht hallakatë, 590
Se edhe hovin ç’ e ka lshue
M’ Jakup Ferin trim drangue,
Kinse kryet ktij m’ i a shkurtue,
Por me t’ vetin ka sharrue;
Pse m’ tagan kur m’ tê ka lshue, 595
Shpejt Jakupi ‘i herë âsht zmbrapë,
Por mâ shpejt mandej âsht hapë,
Edhe Shkjaut doren ka kapë
I a ka kapë, po, me do kthetra
Qi i kisht’ pasë si ajo kulshedra, 600
Edhe, rrasë taganin n’ planc,
I a ka shkye porsi latrâc
M’ rreth t’ shallvareve e dër n’ gerglâc.
Por ka metë, heu ! Basho Jana,
Nji i Merturas, trim si Zana 605
Vetë, po, nipi i atij Prêlë Tulit,
Cilli at vjet kthye prej Mosulit,
Kû ‘ i herë Mbreti atê e pat tretë
Per nji gjak, qi kti i kish’ metë,
Bashkë me Prêlen rá në Gucí, 610
Per me u vrá me Mal të Zí,
Per me dekun per Shqypni.
Kaperthye ky me nji Shkjá,
T’ dy varrue edhe krejt n’ gjak lá,
Kah âsht hapë m’ tagan me i rá, 615
Kryet dy felesh me ja dá,
Shkjau mâ i shpejtë po kisht’ qillue,
M’ tagan parsmen i a ka shpue.
Dekun m’ tokë edhe e ka lshue.
Kur ka pá kumara i tí 620
Njaj Balë Gjoni kime – zi,
Se met Basha zhytë në gjak,
Kurrkund kâmbës s’t’ i bâni lak
Por vetimë si kokrra e rrfés,
M’ kandak t’ pushkës i met Shkjaut krés 625
E t’ i a bâni pshesh me pshesh,
Kalamùq e lshoj mbi shesh;
Edhe at herë si katallâ,
Zâ Prêla Tulit aj ka bâ;
Kû jé, Prêlë, eh, ti mos kjosh ! 630
Se ti nipin s’ e ké shndosh:
Se ty nipin t’ a kan pré !
Mo’ le, bre, kûdo qi jé !
Njat herë Prêla shtri per dhé
Kishte pasë nji farë Nikicet, 635
Kaprroç burrë pre’ Andrijevicet;
E t’ u mâtë isht’ shi m’ at herë
Orrl me u lshue mbi dy Shkjé tjerë,
Kur, qe, ndien Balen tue ulrue,
Aty trimi s’ âsht hutue, 640
Kah Bal Gjoni por ká msy,
Ftyren vrântë, vetimen n’ sy;
Si taroç, qi të ketë ndie
Tue u perlykë kund mzat a ká,
Lshohet djerreve tue ngá, 645
Ka’ atij zêmra i hjekë me u vrá.
Veç, nji rrahit t’ reptë tue rá,
Qe po i del para nji Shkjá,
Hokubét me sy me u pá,
Kryet e tij, po, me mrrijtë m’ trá, 650
Të tanë kodra e të tanë neje:
Dredhë mustaqet teje – teje,
Si dy bishta dashsh galana:
Cupi i krahit sa murana:
Mashkull qerrit ishte llana: 655
Çelik ndoset giûni e kama,
Me t’ thânë mendja se ‘i pendë buej
Atê vendit s’ mund t’ a luej.
Betér shtatit si ‘i mullár,
Kerleshë ftyrës, ngerthye kulár; 660
Thue, per t’ gjallë do me t’ bâ gjâmen:
Per rrâzë vithes pré dollâmen,
Zên e i thotë Prêlës matrahuli:
Po a ti jé, mor’, njaj Prêlë Tuli,
Qi kasap jé bâ mbi né, 665
Edhe gjinden po na i pret
Si me pré krena baktish ?
Se un, maná, t’ kam lypë nper qiellë
Jo mâ tash qi t’ hasa m’ tokë
Po t’ lâ gjallë me shkue me kokë ?… 670
Edhè âsht lshue m’ tê si kulshedra,
Thue, po e shtje ndandë pash nen dhé.
Sá shpejt Prêla i ka ndêje gati,
Sa mirë pritë e ka m’ tagan.
Se ç’ kan shkrepë shkendija Taganat, 675
Se ç’ janë kputë, shitofti Zâna !
Si t’ ki’ n kênë dy cokla Drini:
Mollzat veç u kan metë n’ dorë.
At herë msy t’ a kan shoshojnën,
E t’ janë hjedhë edhe perdredhë; 680
Shoqishojën s’ po mûjn me e rrzue.
Lavd shoshoqit qi i qesin,
Kah po lidhen kah po hidhen,
Atij rrahi kah po i siellen:
Bumllon toka rreth per rreth, 685
Thue po bin topa per s’ largu.
Qet Vasili edhe po i thotë:
Se Vasil Shkjaut i ki’ n thané:
Se un, manà, qi atje n’ Beranë
Fyt – a – fyt me Turk jam pré: 690
Qi kam mârrë krena n’ Babune
Në Babune edhe në Shpûzë,
Në Kernicë e n’ Podgoricë,
Kah kujton, or ti Prêlë – shkreta,
Se ty kryet s’ po t’ a há sod ? 695
Vall, ç’ ka mârrë Prêla e i ka thânë:
Se ti, beli, or Vasil – zeza,
Dér më sod me Turk m’ jé pré;
Por m’ ké mârrë krena Harapësh,
Por m’ ké mârrë krena Zejbekësh; 700
Veç se sod m’ ké hasë m’ Shqyptár,
Qi po e kisht’ luften zanát,
Qi po kisht’ erz e burrni,
Besen besë, fjalen senèt,
E qi kryet ka me t’ a pré 705
Si me pré manà, ‘i krye berri;
Edhe at t’ mjeren grue te shpija:
Njat kercnuen mori shkinë,
Do t’ a pshtjellë, besa, në zi.
E ka lodhë kjo fjala e Prêlës; 710
Sa me idhnim qi po i a kthen:
Qi un Shqyptarin, morè Prêlë,
Pasha at Sh’ Pjetrin e Cetinës,
S’ t’ a bâj as p’ r ‘i hundë burrnot,
Edhe e há, po, dy herë gjallë, 715
Se na, shndosh kjoftë Gospodari !
Kem’ me hi besa, n’ Shqypni,
Edhe n’ Shkoder kem’me shkue,
E Shqyptarit, qi po m’thue
Se po isht’ trim e s’ diej shka tjeter, 720
Do t’ i vêjm kapicë mbi krye.
Por jo ty, Prêlà, mos druej;
Perse kryet ty, maná t’ Zotit,
M’ arrç tash po t’ a pret Vasili,
E t’ a ngulë baca m’ nji hû 725
Me ngranë m’ tê sorrë e falkue:
S’ ké me pasë, tham, mâ nevojë
As per ksulë as per kapicë.
Ç’ ka qeshë t’ madhe Prêla at herë:
Se me giasë, or ti Vasil, 730
Mordja mendt t’ i ka trullue
Edhè ktû jé kah flet jerm.
Se un njetash t’ kam lshue per dhé
Se un njetash kryet t’ a kam pré:
Mau, Vasil, se ngusht e ké ! 735
Mirë janë lidhë me llana t’ krahve
Ç’ po plandosen trimat krepave,
Ç’ po dermishen burrat cungjeve,
Janë trêmë bollat e strukë gropave,
Fort bumbullue ka aj rrahi i reptë, 740
Edhe dushku ç’ fershllon malit.
Shkumë e verdhë u shkon prej goje,
U shkon djersa rrkajë e rrkajë,
Kah orvaten, kah rropaten,
Kah per mnderë trimat dihasin 745
Shoqishojën veç si m’ e mârrë.
Por m’ e mârrë shoshojën s’ po munden:
Kishte hasë, po, sharra n’ gozhdë.
Nji telbiz Prêla qi isht’ kânë
Ka mârrë Shkjau edhe i ka thânë: 750
Manà t’ Zotit, mor Vasil,
Mbas do shêjesh qi po shoh,
Drue fort mirë pûnen s’ m’ a ké:
Se jem’ kapë edhe perlá,
Tue na u sjellë â ‘ i korb i zí 755
Edhe krrokë ajrit pa dá:
Me ty e ka, thom, shpendi i keq.
I âsht dhânë Shkjaut qiellës me shikjue.
Shpejt i rrin qaj Prêla gati,
Shpejt nderkâmbcen i a ka qitë. 760
Asht purë Shkjau sa i mullár dushku,
Asht plandosë rrahit terthuer.
Fort âsht trandë rrahi nen kâmë.
Ç’ ka kercnue Prêla me dhâmë.
Sa shpejt zjarrë e ka kortelen. 765
Se mirë Shkjaut i a ka rrasë n’ bri:
Gurgullon gjaku vi e vi,
Ç’ asht perpjekë at hera Shkjau,
Fort perplasë ka kâmbë e duer,
Tuj u shkarrafendë per tokë: 770
Si njaj buelli, kur kanari
T’ i a ketë çue thiken der m’ asht:
Me i u dhimtë, besa, mor’ burra,
Minit n’ múr e gjarpnit n’ gúr.
Por dhimë prêla s’ po kisht’ pasë 775
P’ r atà anmiqt e Shqyptaris;
Prandej kryet i a pret m’ kortelë,
Si me pré, po nji krye berrit,
E e lên shyt Shkján terthuer djerrit
At herë kapë ka aj ata krye 780
Per njat kaçirubë të flokvet,
Edhè krah aty i ka dhânë
Tuj u a hjedhë Shkjevet m’ llogor:
Si njaj bulku kujdestár,
Qi bastan tue ngarkue n’ arë 785
Po i erdh n’ dorë lladik i kalbun,
U a flakron dirqve edhè derrave,
Qi tue rmue t’ jenë n’ djerr per bri;
Edhe nisë ka t’ u lavdohet:
A po ndien, or Mark Milani ? 790
Falmeshndet Pasha i Gucis,
Edhe thotë: byrmë gjithkur t’ duesh,
N’ daç per cila, n’ daç per drekë,
Si në Plavë, si në Guci;
Pse e gjên tryezen gjithmonë shtrue: 795
Plum të randë, barot të zi.
Sa per tash, qe ket sherqi…
Po i a çoj Knjazit dhanti,
Pêmë e mirë bi në Mal t’ Zi,
Por këputë ktû në Shqypni, 800
Le t’ a dajë me miqasi…
Porsi kur rrugës nji shtektár,
Qi t’ a msyjn qêj a zagarë,
M’ gur a m’ bûcë qêjt t’ i ketë gjue,
Kta nji herë porsi t’ terbue, 805
Turr mbaspeshet kan per t’ lshue,
E mandej mâ me furi
M” shpinë shtektarit me i u shtri:
Malazezt kshtû rrân nji fillit
Per mas krés s’ atij Vasilit 810
Kur flakrue Prêla u a ká;
E, si ‘i herë ata kan pá
Se Vasil mâ nuk po ká,
Lum per ty, o Zot i lum !
Ç’ u ka vû aty buza shkrum, 815
SWe ç’ janë hjedhë, se ç’ janë perhjedhë,
Ç’ janë terbue, ç’ janë krepatue,
Idhtë m’ Shqyptarë edhe ç’ kan lshue,
Shtek as shkrep per pa shikjue:
Kush pa opangë, kush pa kapicë, 820
T’ gjith m’ tagan por e m’ novicë,
T’ gjith prej sysh shkendija tue qitë,
Tue gerthitë, tue buluritë,
Tuj u derdhë podit e shpatit,
Si atà ujqit e bjeshkës s’ Sopatit, 825
Kur t’ i lodhë ûja e zalldani.
T’ i a dha topi edhe havani,
T’ krisi gjylja edhe potera,
T’ hypi tymi e t’ hypi mndera,
U shuen gjindja neper prroska, 830
U thyen krenat si t’ i’ n boska:
Si t’ i’ n kênë kakryq a goska.
Lshuen Shqyptarët at herë llogoret
Majten rreget edhe rmoret,
Edhe zûn n’ at rrânzë të bjeshkës. 835
Ndersa Shkjau i u rras Sutjeskës,
E t’ i a futi zjarmin vendit
Ç’ merr prej Uret m’ rrugë t’ Kelmendit.