Parathenie

Lahuta e Malcís konsiderohet si kryevepra e Gjergj Fishtës të cilën autori filloi të e shkruante nga vitit 1905 duke e përfunduar në vitin 1937. Më 1902 Fishta ishte dërguar në një fshat të vogël për të zëvendësuar përkohësisht famullitarin vendor. Atje u njoh e u miqësua me fshatarin e moshuar Marash Uci (vd. 1914) nga Hoti, të cilin do ta përjetësonte më vonë në vargje. Në mbrëmjet që i kalonin së bashku Marash Uci i rrëfente priftit djalosh për betejat heroike midis malësorëve shqiptarë dhe malazezë, në veçanti për betejën e famshme në urën e Rrzhanicës, ku Marash Uci kishte marrë pjesë vetë. Pjesët e para të Lahuta e malcís, me titullin Te ura e Rrzhanicës, u botuan në Zadar më 1905 e 1907, e u ribotuan më pas të zgjeruara më 1912, 1923, 1931 dhe 1933. Botimi përfundimtar i veprës në tridhjetë këngë u paraqit në Shkodër më 1937 në kremtim të njëzetepesëvjetorit të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë. Me gjithë suksesin e Lahuta e malcís dhe personalitetit të shquar të autorit, kjo vepër dhe të tjera të Gjergj Fishtës u ndaluan pas Luftës së Dytë Botërore kur komunistët erdhën në pushtet. Megjithatë, kjo poemë epike, e ribotuar në Romë më 1958, në Lubjanë më 1990 dhe në Romë më 1991, gjendet edhe në përkthime në gjermanisht dhe italisht. Shumica e këngëve trajton heroizmin e malcorëve, sepse edhe vet vepra lidhet me një periudhë historike duke filluar nga ngjarjet e mëdha te Lidhjes se Prizrenit, kur mbahet Kongresi i Londrës e deri në kohën kur copëtohen tokat shqiptare. Këtu përshkruhen edhe luftërat e popullit shqiptar kundër Perandorisë Osmane gjithashtu edhe lufta kundër shteteve fqinje të cilat tanimë veç kishin marrë disa pjesë të tokave shqiptare, konkretisht Mali i Zi dhe Serbia.

Cubat

Ndihmò, Zot, si m’kè ndihmue!
Pesëqind vjet kishin kalue
Çëse të buk’rën ketë Shqypni
Turku e mbate në robnì,
krejt tu’ e là t’ mjerën në gjak, 5

Oso Kuka

Zot, ç’ ká thánë njaj Avdi Pasha:
Paska mbetë Shqypnija m’ vasha,
Qysh se s’ léka mbrendë nji djalë,
N’ at Vranine mue sod me m’ dalë,
N’ at Vraninë, m’ at t’zezë terthore, 5

Preja

Vall, kush din mue me m’ kallzue,
Pse kjo qyqja ,zog i true,
Si mos kurr âsht tue vajtue
N ‘ at Vranine, n’ at t’zeze krahinë,
M ‘ breg t ‘ Liqênit n ‘at kodrinë? 5

Vranina

Vojti fjala ka cetina:
Vall ç’ po bân mbi Shkijé, Vranina!
Vall ç’ po bân Vranina m’ Shkijé,
Rob tue záne e gjind tue pré:
Tue pré gjind, tue zânë hajduka, 5

Deka

Kish t’a díej, ç’ká aj Oso Kuka,
Qi tue shkue s’ âsht sande buka.
S’po i shkon buka as mishi i dashit:
Kot nget tryezës â ndêjë per rrashit,
Tue perdredhë njato mustaqe! 5

Dervish Pasha

N’ at Yldiz tue thirre Jacia,
Zbret te dera Kapixhija,
Kapixhija i Abdul Hamidit,
Per m’ i a vû shulin derës s’ zidit;
Pse, posë n’han, po isht’punë e praptë, 5

Kuvendi i Berlinit

Deh! oj Zânë, tý t’ kjosha true!
A thue din ti me m’kallxue,
Se ç’ká ndêjë tue bumbullue
Andej larg kah Rumelija,
Ka’ ajo Plevna e Bulgarija? 5

Ali Pasha i Gucis

Drita duel, dielli s’ ká lé,
Alí Pasha, ‘ i trim rrfé,
Heret sod na kênka çue,
Kênka veshë, kênka shterngue,
Paska mathë çizmet dér m’ giû, 5

Lidhja e Prizrendit

Shkrepi dielli buzës s’Cukalit,
Eja e t’kndojm, oj Zâna e malit,
Eja e ‘kndojm më Lahutë t’Malcís,
Si atà Krenët e Shqyptarís,
Në prizrend na janë bashkue, 5

Mehmet Ali Pasha

Po rreh teli i vilajetit:
Kush â Krye e Bajraktár,
Kush â beg e shpí e parë,
M’ Kaçanik e del m’ Qafe t’ Diellit,
Hiq e eja ne Gjakovë; 5

Lugati

Knjaz Nikolla, i’ burrë me kokë,
Ká ndollë sandë disì n’ qokë
E po i kandet me ligjirue,
Ndêjë te votra bashkë me grue,
Mbasi darka ká marue, 5

Marash Uci

Te nji mriz, te nji lajthí
Kishin ndollun tre barí
Dy me dhên e nja me dhí,
Njâni plak e dy te rí:
Marash Uci e t’ bijt e Calit: 5

Te Kisha e Shnjonit

Prendoi dielli, n’ qiell duel hâna,
N” Veleçik po pingron Zâna:
Ehu! ju malet e Shqypnís,
N’ t’ cillat strukë shqypja e lirís,
N’ t’ bardhat kohe qi kan prendue, 5

Te ura e Rzhanices

Rizá Pasha del n’ kalá:
‘Madhi Zot, se shka me pá!
‘Fort ndjegull paska rá
N’ at Rrzhanicë, nen Podgoricë.
S’ ká me ngiatë e do t’ bjerë shí: 5

Kasneci

N’ at Cetinë, mbi ‘i kulm pullazit,
M’ kulm t’ pullazit t’ saraj’ t t’ Knjazit
Po bân sorra ,, kâ ” e ,, ka ”.
Veç kto sorrat, more vllà,
Thonë po njellshin ogur t’ zí: 5

Kulshedra

Lum e lum per t’ Madhin Zot!
Ç’ kà shkrefë sande gjith ky mot,
Gjith ky mot e kjo vetimë,
Gjith kjo gjàmë e bumbullimë,
Thue po shâmen qiell e dhè. 5

Në Qafë Hardhi

Buloi molla, lulzoi thâna:
Rrustem Uken kû e kà nâna?
N’ Qafë — Hardhi kû pingron Zâna.
Pingron Zâna e rreh shejshâna
Neper rreze qi lshon hâna. 5

Te ura e Sutjeskës

Mark Milani kur ká pá
M’ Qafë – Hardhi se aj shtek s’ po ká,
Per me dalë me rá n’ Guci
Me ato tetë taborre ushtri,
Naten n’ terr kurrkush pá e ndie, 5

Pater Gjoni

Ç’ po vrret Zâna e Miliskaut:
Ah ! shue kjoftë kjo fara e Shkjaut,
Qi, qse ra m’ Ballkan mâ s’ parit,
Vardisë âsht fisit t’ Shqyptarit,
E pa gjygj pa ndo ‘i arrsye 5

Lekët

Kështû Lulashi tue kndue
Shpat më shpat e prrue më prrue
Shkapercye kan kodra e male,
Kan lânë mbrapa prroje e zalle
Edhé dalë kan m’ krye t’ Sutjeskës. 5

Ndermjetsia

Amanet, o mori hânë,
Ti qi e vjeter ke qillue
E m’ i vjen tokës rreth e okolle,
Kah t’ u endë shkon rrés s’ hyjzueme:
T’ cillen gisht i Perendis 5

Tringa

Tý, o Zot, të kjoshim falë !
Tash, qi zû drita me dalë,
Prej Nokshiqit ç’ po veton,
Peja e vogel fort gjimon:
Mark Milani po lufton. 5

Ke tbanat e Curr Ules

Porsa u shkim tringa n’ oborr,
Si ajo lulja, qi, shatorr
Çilë, prej gêmit t’ a shkepusë breshri,
Vasil Ndreka sýkerveshni:
Nji hundlesh me thija n’ krye, 5

Zana e Vizitorit

Kshtù n’Nokshiq lufta po vlote,
Zana e Madhe e Vizitorit
Më kisht’dalë ajo n’nji kep,
Prej ka’, e Mira, po kundrote
Si terthoes së Nokshiqit 5

Gjaku i marrun

Fort gjimue kan bjeshkë e male,
Fort shungllue kan prroje e zalle,
Prroje e zalle edhè livadhe,
Kur piskatë ká Zana e Madhe,
Zana e Madhe e Vizitorit: 5

Koha e Re

Hej, moj Zânë, tý t’kjosha true,
Si s’po t’bje nder mend per mue,
Punë të hershme me m’ kumtue;
Kangë e valle me m’ fillue;
Por më rrin tue fluturue 5

Xhemjeti

Erven Pasha, ‘i Xhemjetlí,
Mledhë mishlizin n’ Babi – Alí,
Edhè u thotë: Zotní të mí,
Mbasi duel êmri i Xhemjetit,
Qi shkaf âsht tebajë e Mbretit: 5

Dedë Gjo Luli

Të shtatë Krajlat çue janë m’ kâmë:
Kah ká rá, medet! kjo gjâmë?
N’ at Malcí, n’ at Rapshë të Hotit
Dedë Gjo’ Luli, burrë si motit,
Me ‘i çetë Lekë, bisha shkorretit, 5

Lufta e Ballkanit

Franc Jozefi n’ divanhane:
Padishah, pásh jeten t’ ande,
Mos me t’ keq me i marrë Shqypatrët,
Mos me u lshue m’ qafë Pashallarët,
Qi me i prishë e kshtû me i çartë, 5

Konferenca e Londonit

Hej, moj Zânë, ti kjosh e bardhë!
Tridhetë herë, mana, rreth diellit
Hausit t’ qiellës toka ká ardhë,
E aq herë lulet njethë janë Prillit,
Se ti, purë m’ Lahutë t’ Malcis, 5