Ndermjetsia

Amanet, o mori hânë,
Ti qi e vjeter ke qillue
E m’ i vjen tokës rreth e okolle,
Kah t’ u endë shkon rrés s’ hyjzueme:
T’ cillen gisht i Perendis 5
T’ a ravisi kupës s’ Empirit,
Kur me rreze ballin t’ ndriti:
Amanet. a din me m’ thane,
Se a t’ ká rá ndo’ i herë me pá
Kund mbi shekull njeksi kobi 10
Qi po t’ bjen me pá tý sande
M’ at të mjeren moj Sutjeskë?
Shpat, rudinë në gjak blirue
Rrah per tokë gjindja trinue
Njâni mbetë. tjetri varrue, 15
Dikush shyt, dikush cungue,
Ky tue hjekë, aj tue rektue,
Mbi tokë t’ zezë shtatin pushue
E asnji gúr, jo, per nen krye:
Garravâxh. mrrudhë kambë e krye: 20
Kush currue, kush mbetë pá krye:
Kush permys, a praptë mbi shpinë,
Rri e perplasu nper ledinë:
Perplas kambë e perplas duer
Kukzò shtatin per terthuer: 25
Si njaj kau i mbajtun n’grazhd,
Kur t’ i mrrije thika n’ asht.
Qi terhiqet e perpiqet
Edhé ep per t’ madh gazep
Kah vjen shpirti per me dalë ! 30
Tý, o Zot. të kjoshim falë:
Hokubèt me sý me u pá !
Ktû nji i Vûthaj në gjak lá,
Dekun purë, palmuç m’ nji shkjá
Me nji vesh t’ curruem nder dhâmë: 35
Mâ pertej nji shkjá m’ dollâmë,
Nji i Njegushas, djalë i ri,
Me ‘i Plavnjanë, musteqezi,
Randë shosho’ in varrue per dekë
Tue dhânë shpiert e ashtû tue hjekë 40
Shkelveshë ftyre, hundësh cungue
Çurril gjaku rrkajë tue u shkue
M’ dhâmë dermishen si dy derra,
Si dý shlliga neper ferra,
Tuj u shkarrafendë mbi dhé: 45
N’ mni t’ shoshoqit ke atá lé,
Po, edhe at herë, kúr Deka e tmershme
Ka’ i dermon âsht n’ jetë t’ perhershme,
Nuk u bâhet shpírt me dhânë
Njâni tjetrit pa i a zânë 50
Frýmen njak, e dekë m’ e lânë.
Shum e nana, ah ! ká me kjá,
Shum e motra ká me u thá
Me u thá motra per vëllá,
Edhe nusja veshë në zí 55
Si n’ Shqypni si n’ Mal të Zi;
Pse s’ e ké n’ at fushë mejdani
Nji kaçubë, nji kep carani,
Permbas t’ cillit mos t’ gjimojë
Ndo’ i i varruem, a mos t’ eshtojë, 60
Shtangue cangull, trup i dekun:
Se edhe as kamben ti me thekun
S’ mundesh shpatit prej morije
T’ gjindes s’ mbetne, e qi mâ hije
Nuk do t’ bâjn, jo, permbi dhé. 65
Lumuç per tokë Shqyptarë e Shkjé,
Shtrêmtë shosho’ in per t’ gjallë shikjue
N’ at log Deka ká vllaznue:
Ke, herrë krenash, keq shemtue,
Trupent shyt rán krah per krah 70
Si stá cûjt e zez në rrah
Ndersa krenat, nper lugina,
Rrokullisun nder rudina,
Po u rrin grumull mbi ledina,
Si ato rosat neper glina: 75
Se edhe podit, nder plakrrica,
T’ janë perzi ksula e kapica,
T’ janë kryqzue huta e novica
Mjellë âsht qarrja me tagana,
Me calina e me shejshana: 80
Ktû ‘i sylah, atje ‘ i harabi
Kndej nji strugë, ende’ i xhurdi:
Gjalma, opanga, edhè caruqe,
Strajca buke, zhaba, duqe:
E me poça, e me matare, 85
E me faje e zanamare,
T’ mbetne shkret neper bunjet:
Me bujrija e lodertija,
E me topa hûmë nder gropa:
Dyndu tymi rê e njegull: 90
Shemu trá, cungàl e tjegull:
Edhè muret t’ u rrenue,
Edhè ulkoja tuj ulrue
Tuj ulrue e tuj ungrue
Mbi të mjeren moj Sutjeskë, 95
Qi t’ âsht bâ sod zhiri e eshkë:
Me i u dhimtë minit në múr,
Me i u dhimtë gjarpnit nen gúr !
Pater Gjoni, Zot ! ç’ u bá ?
Fill te Pasha po kisht’ rrâ, 100
Edhè i thânka marë e marë,
Tue e ndie Krén e Bajraktarë:
Si, mo’ Zot ! mâ keq per né,
Qi na me’ n t’ dekunt mbi dhé
Krye per krye Shqyptarë e Shkjé 105
Me ngranë m’ ta shqarth e shkrabé,
Me ngrânë m’ ta sorrë e falkue;
Qi edhè ndihen tue gjimue
Të varruemët per tokë dermue
Kush shitue, kush keq cungue, 110
Zêmra gjak, po, me t’ pikue
Pa mûjtë kush nji ndihmë me u a çue:
Ke perbáll sogjet vendue
Nuk lânë vizen me kalue.
Se ata, burra, nuk janë cuba, 115
Qi kan mbetun nper kaçuba,
Krye per krye me skraptha e shlliga
Tue kerkue per punë të liga
Per hajni e per dhuni;
Por janë trimat, qi burrnisht, 120
Kambë per kambë e gisht per gisht
Me shokë t’ vet në luftë kan rrâ,
Kush si bishë, kush si luâ.
E m’ kto rrege e nder kto hije,
Pa u friguem, jeten bânë flije, 125
Per mbas urdhnit, qi kan pasë.
Prá kurrkund, besa, s’ ká giasë,
Edhe âsht faj, po, para Zotit
E kori perpara robit,
Me i lânë t’dekunt permbi dhé 130
N’ dashtë Shqyptarë, n’ dashtë të jenë shkjé;
Si edhè n’ hall t’ varruemët me i lânë,
Pa u lidhë varrët e ndihmë pa u dhânë.
Prandej vetë kam bâ pleqni
Po u duk juve se âsht urtí 135
E Shqyptarve u a bán shani
Fill me shkue un te Mark Milani
E nji besë me tê me vû:
Qi dér neser, me ferfllue,
Hylli i Dritës mos t’ ketë fillue, 140
Shka â Shqyptar e shkaf â Shkjá
Mos me u ngucë, as mos me u ngá;
Por me rmue t’ dekunt nder vorre,
Por me bartë t’ shituemët n’ llogore
Në llogore t’ vet se i cilli. 145
At herë Pasha kuvend çili:
Besa, Uratë, fort mirë po thue;
Pse per t’ dekun e t’ varrue,
Gjindja motit besë kan vû
Kurdoherë, si ktu, si njeti. 150
Prandej merr kê t’ duesh me veti:
Krye, Vojvodë a Bajraktár,
Gjithsi t’ vijë puna mâ marë:
Edhè shko te Mark Milani
E t’ na thuejsh, se, n’ kje qi e bâni 155
Vetë kabúll, qi t’ mêjë zijani
E t’ shuej pushka dèr n’ sabah,
Me dalë gjindja neper rrah
Pa pushkë n’ dorë, pa thikë n’ sylah,
Si kanû në luftë ká mbetun, 160
Per me bartë t’ dekun e t’ mbetun,
Na jem’ gati me vû besë
Dér me dritë, pa asnji ngatrresë.
Pater Gjoni, njeshë m’ litár:
S’ marr Vojvodë, as Bajraktár; 165
Por shkoj vetun me rrogtár
E me t’ Lumin, kjoftë levdue !
Qi kurr doret nuk m’ ká lshue.
Pse edhe hije per mue ká,
Nder dy hasem n’ mjet me rá, 170
Pushkë e fjalë un per me dá:
Prandej s’ mundet kush me shá
Se po lypi ndermjetsi
Prej Shqypnis e Malit t’ Zi,
Dér qi drita t’ nisë me gdhî. 175
Edhé Frati m’ kambë âsht çue,
Mbathat kambve ká shterngue:
Ká shterngue ijen m’ konop
E ‘i rubë t’ bardh lidhun mbi shkop
Me rrogtár të ri mbas vetit, 180
Ká mârrë rrugen poshtë shkorretit,
Per me u pjekun m’ Mark Milanin.
Kur ká mrrijtë n’ log t’ Malazezvet,
Ká bâ zâ sogjes per s’ largu:
Pa ndigiò moj Cernagore, 185
Qi per trim e deileki
Larg t’ ká vojtë tý nami e zâni,
A thue bân ti mue me m’ pri
Edhe shndosh me m’ çue ktij logu
Dér te posti i Mark Milanit: 190
Se mue ktû më kan dergue
Komandarët e ushtris shqyptare,
Per nji fjalë të madhe fort
Me i a thânë un Mark Milanit.
Hiqi armët, per n’ kjoftë se i ké, 195
Edhè fill mbas mejet eja.
Se ktû lajmin kush s’ e vret
Kush s’ e vret, as kush s’ e nget:
S’ jemi turq, por Cernagore !
Se kem’ besë e kemi ndore: 200
I a kthen sogja malazeze
Disi vrashtë, e i prini logut.
Kur kan mrrijtë te Mark Milani,
Marku mirë Fratin e priti;
I dha doren, mrendë e qiti 205
Në shatorre, e i prûni kafe,
Edhè çili me tê llafe,
Tue e pëvetë me shum njerzi:
Se a isht’ shqyptár a Frat lti,
se kah vite, se kah shkote, 210
Ç’ zihariq te aj e çote.
I u gjegj Frati marë e marë:
S’ jam lti, por jam Shqyptár,
Edhè jam nji rregulltár
Kallugjer, si ju na thoni 215
Emnit m’ quejn mue: Pater Gjoni,
Mârrë gjithmonë veç me pûnë feje;
E ktû dalë kam para teje,
Per me t’ lypë n’ êmen t’ njerzis
Edhè n’ êmen t’ Perendís 220
Nji të madhe nderë bujare.
Rrege, stome, brija e çajre
Plum me t’ dekun janë e t’ mbetun,
E as s’ po mundet kush me u gjetun,
Qi me rmue t’ dekunt nder vorre, 225
Qi me bartë t’ shituemët n’ llogore,
Ke perbáll sogjet vendue
S’ po lân vizen me kalue:
Edhè kshtû Shqyptarë e Shkjé
Kan mbetë, ofsh ! permbi dhé, 230
Me ngarnë m’ ta shqarth e shkrebé
Orrla, shqype e kaçubeta.
A thue bân, pra, t’ u ngiatët jeta,
Me Shqyptarë me vû nji besë,
Besë si motit: pa ngatrresë, 235
Qi dér neser, pa fillue
Hylli i Dritës me vezullue,
shka â Shqyptár e shkaf â shkjá
Mos me u ngucë, as mos me u ngá:
Por me dalë gjindja nper rrah, 240
Pa pushkë n’ dorë, pa thikë n’ sylah,
Si kanû gjithkund ka mbetun,
Per me bartë t’ dekun e t’ mbetun:
N’ vorr të dekunt tue konisë,
Të varruemët prap tue mengjisë, 245
Tue i forcue me shûjtë e bare.
Kjo Parija e ushtris shqyptare,
M’ a ká dhânun fjalen mue,
Se ket besë gadi âsht m’ e vû,
Dér me neser tuj ague. 250
Pade ti, tash, shka po m’ thue.
T’ ndihmoftë Zoti, ‘or i bekue
Qi ksajë punë i a paske hi,
I a kthen Marku me njerzi.
Edhé mue më ké n’ ket besé, 255
Pa ndo ‘i zhibel, pa ngatrresë.
Veç se ‘i gjâ deshta me t’ pvetë,
N’kjoftë se hatri s’ ka me t’ mbetë:
Si kjo punë mundet me kênë,
Qi, ti i kshtênë e na t’ krishtênë, 260
Me kryq n’ dorë e me kryq n’ ballë,
Turkut n’ ndihmë ti me na i dalë ?
A mâ mirë ju rob nen turk,
Qi ká kênë gjithmonë terfurk
Me u rá shpinës e me u llomitë, 265
Mandej gjân jue me u grabitë:
A po ortakë me u bâ me né,
Tue rujtë doke, giûhë e Fé,
E tue njoftë per Gospodár
Knjaz Nikollen, trim bujár, 270
Dér dikû edhè ky Shqyptár ?
I a kthen Frati marë e marë
Si ká hije p’ r ‘i Meshtár
T’ u ngiatët jeta, Komandár !
Se kurrkund, besa, s’ âsht ngaja, 275
Me hi tash nder kso fjalësh t’ mdhaja:
Pse ka shkue bukur do natë,
E nper shpat t’ varruemët e ngratë
Janë tue u thá, ndoshta, per ujë;
Por at fjalë mue mos m’ a thuej, 280
Mos m’ a thuej as mue as kurrkuej,
Se un me turk kam dalë n’ ushtri,
Per t’ luftuem me Mal të Zi;
Se s’ âsht gjâ, besa, ajo fjalë.
Un, zotni, n’ ushtri kam dalë, 285
Jo me turq, por me Shqyptarë,
Turq a t’ kshtenë, si janë gjith marë.
Pse, si t’ kshtênë, si muhamedan,
Shqypnin s’ bashkut t’ gjith e kan;
E prandej t’ gjith do t’ qindrojm, 290
Do t’ qindrojm e do t’ luftojm,
Do t’ bâhna kortarë – kortarë
Priften, Freten, Hoxhallarë
Per Shqypni. jo, po; as ti vetë
S’ ké dyndë top e bajonetë, 295
Per të zjerrun turqit dinit;
Por per t’ shtruem Shqypnin e shkretë
Pak me thânë dér m’valë të Drinit.
Sa per kshtû t’ ngiatët Zoti jeten !
Edhè un Frati, tham t’ verteten,
Bashkë me turq bâj flije vehten: 300
Varem n’ krrabë, lidhem n’ vargoj,
E Shqypnin un nuk e lshoj:
Nuk e lshoj, as shum, as pak,
Per pa t’ bâ tý, Karadak, 305
Pllamë per pllamë me e lá me gjak
Pale ti: kû thotë Unjilli
Qi nji Frat shqyptár, i cilli
Të ketë pá, se nji ç’ do Mark
Don Shqypnis m’ i a vû giû’ n m’ bark,310
Aj me ngelë si pushkë pa çark:
Dordolec n’ mjedis t’ bostanit:
Si me thânë, as i taganit,
As i zoti i fushës s’ mejdanit;
Por dishka si huti m’ shpardh, 315
Si njaj poçi vjerrë mbi gardh,
Veç mos t’ thohet se nji Frat
Paska ndêjë turkut per ngiat
Edhè at herë kur ky me tjerë
Pushken n’ dorë, zjarmin në gjí 320
Po luftote per Shqypni
Jo, zotni; pak mâ kadalë:
Se s’ âsht gjâ, besa, ajo fjalë.
Sa per punë qi ti po m’ thue,
Knjaz Nikollës na me i u shtrue, 325
Burrë i mirë pse ka qillue,
Un nji fjalë diej me t’ kallzue:
Me shka m’ dán neshtrasha mue,
N’ mos i paça mendt mbi hatull.
Mali i Zi e ka ‘i vorr m’ shpatull. 330
Vênu shêj ti fjalve t’ mija:
Se do t’ vijë, po, lum zotnija,
Koha n’ t’ cillen shqyptarija
Zojë m’ vedvedi ká me dalë;
Por, m’ fal faj’ n ti per ket fjalë, 335
Mal të Zi mâ s’ ká me pasë:
Serbi vllá do t’ a humbasë,
Pa kqyrë t’ drejtë, pa kqyrë arsye.
Serbin shqype ké mbi krye:
Ká per t’ lânë ky ‘i ditë pa sý, 340
Kthelltë në rrashtë, po, tue t’ i grrye.
Se kshtû hecte n’ shekull lodra:
Ulu male e çoju kodra.
Me gjithkta, tha ‘i plak n’ Balkan;
Fjala mort, as darsem s’ ban. 345
Kshtû tha Frati, e u nis me shkue,
Mark Milani, ‘i trim drangue,
Atij doren ká shterngue,
Me fjalë t’ mira tue e pershendetë,
Si zotni qi isht’ kênë vetë. 350
U dha urdhni nji herë sogjevet,
U lshue zâni mandej logjevet,
Duelen gjindja at hera podevet,
Vorruen t’ dekunt, mbetun stomevet,
M’ vigj t’ varruemit barten rrègevet, 355
Shqyptarët t’ vet e Shekjét të vett,
Gjith se cilli n’ llogor t’ vet.
Pater Gjoni po i vjen shpatit,
Me at Nikë Gjonin e Kastratit,
N’ nám e n’ zâ ky per mjeki: 360
Lypë e thirrë gjithkund n’ Malci,
Frati rrfè e Nika pré:
Vojò gjinden Pater Gjoni,
Të varrumt sherò nikë Gjoni,
Si të kshtênë, si muhamedan: 365
Dlirju varrë, vênju mehlêm,
Pa kqyrë fort se kû po i dhêm:
Per ngut P6una ndryshe s’ bân.
Kështû Frati tue bekue,
T’ gjallë e t’ dekun tue ligjue, 370
T’ shituemt Nika tue sherue,
Forcë me fjalë gjithkuj tue i dhânë,
Ulë â ushtrija bukë me ngrânë
Staje – staje e çeta – çeta,
T’ gjith rreshtue mbas fisesh t’ veta: 375
N’ krye të vendit Bajraktarët,
Mandej Krént, mandej Gjobarët,
Me djelmni e me Vogjlí,
Mbas kanunit në Malcí
Xueren plloskat me rakí. 380
Tue i kaluemun dorë më dorë:
Xueren bukë, xueren laknorë,
Shpatlla mishi, kurmagjakë,
T’ kshtênët mish derri, trashë nji shplakë
Hudra, djathë e harmagjikë, 385
Qi nder shtrajca e nder calikë
T’ shpis me vedi u ki’ n pasë dhânë,
Edhè Z6unë atý me ngrânë,
Shoq me shoq tue biseduem
Per té vrám e per t’ shituem 390
E per shka n’ at ditë ki’ n pá
Kah dermishë ishin me Shkjá,
Si atá derrat me harusha,
Sa qi dridhë i’ n mali e fusha.
Si kan ngranë e si kan pí, 395
Janë çue trimat e kan hî
Me ndreqë tabe edhé llogore
Atý – ktû neper terthore:
Me çilë gropa edhé hendiqe,
Me rrxue landë e me zânë shtiqe: 400
Trimat mirë tuj u shterngue
Prap n’ e nesert me luftue,
Hylli i dritës tue vezullue.
Bec Patani, ‘i zog petriti,
Njizet shokë, m’ anesh i qití 405
Njizet shokë, hekur me bré,
Zânin pushkë, synin rrufé:
Mos me u a dalë per vrap shkerbé
Edhè u thotë: Na, se kem’ lé
Terrnakop s’ kem’ ngulë kurr m’ dhé, 410
As zânë shtiqe, as çilë hendiqe,
Ne vû pêmë, ne ki hardhija:
Hajrin s’ na ká pá kurr shpija:
Veç se vrá me Turk e shkjá,
Edhè ndeshë gjithmonë m’ belá, 415
Kahdo shteku na ká rá;
Jo po him me çilë llogore
Neper kto të gristat rrmore
Per me u strukë prej Cernagore:
Thue se vojtë Malcis ká hallí 420
Me hi Lekët në dhé per s’ gjalli.
Se un nji punë e kam pleqnue:
Na ‘izèt vetët, këtu bashkue,
Fill me dalë tash në Mal t’ Zi,
Me rá plaçkë kund m’ ndo’ i bagtí, 425
Lopë a qé, a dhên a dhí,
Shkado kjoftë, edhè ndo ‘i shtrri:
Gjithsi t’ vijë në terezí,
Se nuk rrnohet me bukë thatë !
Pse edhe n’ pasët lufta per t” ngiatë 430
Jo mâ shum se ‘i dité a dý,
Se né ktû mâ kush me sý
S’ po na shef, jo ! Pa na msý
Malazezt tabe e llogore,
Qi po ngrefim nper kto rmore, 435
Me gjith shtiqe edhé hendiqe
Po t’ i lshojm me male e suka:
Ke né mbrapa s’ na vjen buka,
S’ na vjen nozull as tagji,
Porsi ushtris së Malit t’ Zí. 440
Malazezt edhè n’ ushtri,
Tham, kan dalë të gjith unji,
Kshtû qi mbetë veç u kan n’ shpi
Pleq e plaka e rropulli.
Une vendet edhè i dí, 445
Ke do mot, kam ndêjë n’ Mal t’ Zi
Kur paçë rá Mbretit hasi:
Ktû edhè ká kush me punue.
Per Tynzo’ n, mirë jé kah thue.
Prijna, Bec – o, pá u vonue: 450
S’ kem’ pse t’ rrijm mâ ktû harû
Zhukë Isufi at hera zû,
Sýnin gacë, mustakun hû.
Edhè trimat p’ r udhë janë vû.
Si lavë ujqish neper Parû. 455
Lanë suka, e lanë kodrina,
Ranë nper rrege e nper lugina,
Duelen ashten, gjeraçina
Kû bân çerdhen neper stina,
Njethet breu, ahi e çetina: 460
Kalojn mrizet e Sutjeskeës,
Shkapercejn majen e bjeshkës
E teposhtë nep’ r ato rrmore
Shkojn e bin n’ at Cernagore,
Kû kisht’ pasun nji terthore, 465
Nji terthore me ‘i fushore.
N’ at fushore nji katund,
Isht’ katundi si gjithkund,
Shpi e gji e stana. tbana,
Pleme, streme vithna, drithna: 470
E kah fundi do livadhe:
Mbi livadhe ‘i shpi e madhe,
Kullë dy ketnash guri s’ dhenun
Dymdhjetë pash giatë ballit endun,
Me katue e me hajat: 475
Nen hajat ndertue nji shtrat;
Atý flête i zoti i shpis,
Rojë e gjindës edhè e bagtis,
Para shpis, n’ kallamoqishte,
Vathi n’ llajka rrethuem ishte, 480
Treqind berre mbrenda kishte:
Treqind gala peshtarake
Me njiqind dhi guracake:
Tridhetë okësh me ardhë hanori,
Qind okë tamel në ditë kjori 485
Qind barrë drithë në vjetë koteci.
Fill ket shpi mësye ká Beci
Me shokë t’ vet, kur na kan rá
Né Mal t’ Zi, edhé kan pá
Per kundruell katundin shkjá, 490
Njaj fushorje njeshë per ânë,
Hija e malit qi kisht’ zânë.
Atý trimat kan zânë vend
E t’ kan nisë me bâ kuvend,
Shoq me shoq tue biseduem, 495
Si me i rá, si m’ e rrethuem:
Kush m’ i u avitë, kush me ndêjë m’ pritë:
Cillit shtek me rá me gjâ:
Kah me hikë e kah me rrâ,
Po u pûna me hikë. 500
Cingaret at herë, kan fikë,
E germuq e kamandores,
Kush zabelit e kush rrmores,
Kacaturrat n’dorë shterngue,
Kan nisë vathit me i u afrue, 505
Dalkadalë e me shum droe,
Si t’ ki’ n kênë tue shkelë mbi voe,
Thue po shkojn hapat tue njehë.
Kur, qe, nisin qêjt me lehë,
Nji herë t’ vogel, mandej t’ madhe 510
Posht – perpjetë np’ r ato livadhe.
Sidomos nji qên larosh
N’ derë të vathit lidhë per hû,
Kah ndien gjinden tuj u afrue
T’ â kerleshë, t’ â krepatue, 515
T’ ká nisë idhshem aj me ungrue,
Turr tue marrë e hov tue lshue.
Si lshon qêni naten m’ nieri:
Herë m’ kambë t’ mbrame ngrifu qiri,
Hûnin n’ pezm grise me dhâmë 520
Grisi hekuratnper kâmë:
Tash rri e hidhu edhè perhidhu
Lsho perpara e bje permbrapa,
Ke lidhë qafet fortë me kllapa,
Kllapa hekrit n’ farkë punue 525
Nuk ká sosh si me shpëtue,
Hasmit m’ shpinë aj per m’ i u lshue.
Kqyr shka bâni aj Bec Patani !
Kur avitë âsht vathit t’ berr’ e,
Ulë kacuk permbas nji ferre, 530
Me dhâmë ksulen aj ká kapë
E tue e mbajtë naltë me grykë hapë,
Ndo ‘i vizhvizhe edhè tue ndezë,
Nisë laroshit m’ i u ngerdheshë.
Tue e pá q6eni, zên e tutet, 535
E si kij mbrendë stelit futet,
Kû, strukë m’ ânesh, ndêjë kacuk,
Mâ as nuk lehi, as jashté s’ u duk.
At herë Beci e qaj Stak Breci
Hinë kaleças nen hajat, 540
Kû ken ndie se permbi shtrat,
Shtrue ‘i lkurë viçi e mlue me plaf,
Fjetë dikush rrin e gerhat:
Nji Shkjá plak, i madh sa ‘i trap
Shllungë lshue vetllat permbi sý, 545
Me nji hundë si shpuer ngerthye,
Qitë zdragushë e allti nen krye
Vjerrë fyshekët m’ kaptuell t’ katheders,
Si atà dhâmët e lmashketë t’ kulsheders.
Dy langoj si lshojn m’ kapruell, 550
Kur t’ a marrë pushka kundruell,
Dy currilash tue i shkue gjaku:
Kshtû janë lshue Beci edhé staku
M’ at të mjerin morè Shkjá.
Qi gerhitte pa i a dá 555
E qi as anderr s’ isht’ tue pá,
Se shka at herë ishte tue e gjetë.
Nji herë Beci, ndersá fjetë
Ishte Shkjau, armët i a ká tretë
Edhè hjedhë larg n’ nji kaçubë. 560
Zgjohet plaku, don me brité;
Por stak Breci me nji rubë
Gati i rrin, n’ gojë tue i a qitë,
E s’ e lên, jo, me piskatë.
At herë lidhë plakut të ngratë 565
I a kan duert me brez mbas shpinës
E tue i grahun m’ tundë t’ martinës
E vênë para me u çilë vathin:
N’ fishkullim atý edhè thrrasin
Shokët e vet, e mbasi dashit 570
Hojn kumonen edhè skjapit,
Dhên e dhi kan lshue prej rrashit,
Dá dý tufësh e drejt Sutjeskës
I kan nisun hijes s’ bjeshkës
Neper halë e neper ah; 575
Njâni prij e tjetri grah,
Rrugë mbi rrugë, e shtek pa shtek:
Si ato bishat nper shkorret,
Kur t’ i mârrë i ziu ezgjet.
Mbas sish shkjau shkote tue u dridhë, 580
Me shtupë n’ gojë e me duer lidhë,
Dèr qi kapë ata janë n’ cak
Të Shqypnis me Karadak.
Kur kan ardhë e dalé n’ Shqypni
Edhé berret paten hî 585
Bukur kthelltë permbrenda n’ breshtë
Prej kah Shkjau s’ kisht’ pse me u dreshtë,
Bec Patani, nji sý – xhixhé,
Ká thânë plakut: Halláll, mixhë !
Pse pak sande t’ kem’ tundue, 590
Vathin gjâjet tue t’ shkretnue,
Pa na pasë ti gjak as varrë,
Ne pré mik, ne erzin marrë,
As thye vi, as luejtë kufi,
Veç e pse ti Shkjá ké lé, 595
Edhè bân hije mbi dhé,
Per shka faj kurrkund nuk ké.
Por mos kap mëni me né
Pse kjo nderë mund të gjêjë gjithkend:
Lpýhen lopët, po thonë, me rend… 600
Veç nji punë, po, mbaj n’ mend:
Se mund t’ rrim na me duer m’ i,
Sa her knjazi i Malit t’ Zi,
Toçë me vênë e me raki
E ashtu jerm edhé kllapí 605
Po ngrehë top, po dyndë ushtri
Edhè del e bjen n’ Shqypni
Jo per t’ mârrun dhên e dhi,
Si na mârrë t’ i kemi tý;
Por per t’ shtruemun nji Shqypní. 610
Por per t’ qitë Shqyptarët n’ robni:
Jo, per Zotin, lavdi Zotit !
Se s’ mund t’ ketë n’ mjet nesh faré godit
Dér qi m’ çika na mos’ t’ jesim,
E shosho’ it carâ’ n e voters 615
Vendit mos t’ i a kem’ na shkulun,
Edhè mbyllë deren me ferrë!
Kshtû i ká thânë, e e ká shlirue,
Edhé lânë e ká me shkue.
N’ ato fjalé qe se ‘i djalosh 620
Del prej shkurrjet me nji kosh
Ngarkue m’ shpinë e ‘i spatë vjerrë m’ krah,
Pa pushkë n’ doré pa thikë n’ sylah,
E pa ksulë, qyqari, m’ krye:
Koparanin brrylash shkye, 625
Dy kapakësh n’ parzem shperthye:
Plasë shallvar”rt e mârrë m’ nja’ n i
T’ pa ilik e t’ pa tehri:
Pulpat njeshë tanë gjalma e zhanga,
Shtjerré këputa e shtjerrë opanga: 630
Ujë djersitëe krejt llomitë,
Gervishtë duer e gervishtë ftyrë:
Mos me mujtë të mjerin m’ e kqyrë
Zemra n’ bark per pa t’ u lmeké
Per shka date se kisht’ hjekë. 635
More! i briten Lekët p’ r’ iheri.
Ndore t’ uej! pergjegji i mjeri
Brimet t” Lekvet ka’ u trishtue,
Hutat m’ parzme q’ i a ki’ n vû.
Se ‘i i Mirditas kam qillue, 640
Lé në Mnelë, n’ Bajrak të Spaçit,
Ndêjë me shpi n’ anë t’ Kalivaçit,
Mark Nkollë Gera êmnit m’ quejn,
Zeza e vedit, jo e tje’ rkuej,
Kumari me at Bec Patanin, 645
N’ kje se ndie i a keni zânin:
Qi Ali Qorrin aj pat vrá,
Kur pat dalë ky n’ vá t’ pa vá
Me çue Becin lidhë nder pranga,
Por qi sod i kndohet kenga 650
Ke at ditë m’ hutë i punoi çarku.
Po a thue ti jé, kumarë Marku?
Po i thotë Beci, tue i u afrue:
Kumarës doren ká shterngue,
E ç’ janë falë faqe per faqe, 655
Si âsht zanati nder bajraqe
Të Shqypnis. Mande’ e pëveti:
Po ç’ t’ ká sjellë këtij shkorreti ?
Shka t’ ká hjedhë e prû n’ ket dhé
Me sharrue nder ujq e Shkjé ? 660
Veç rreziku, lum kumara !
Persè sod, me kênë e mara,
Un me u gjetun në Shqypni
M’ okë e m’ copë, e m’ plang e shpi,
Kû m’ la Zoti e t’ Parët e mí. 665
Por shka se rreziku i zí
M’ çoi me u vrá me do shokë t’ mi,
Edhè dola e ràsh n’ Mal t’ Zi,
Kû vendue kjeçë me ‘i zotni
E kû shkue e paçë do mot… 670
Shkue do mot, eh ! ndihmo, Zot !
Por as teper keq, me thânë…
Veç sa mos me mbetë pa ngrânë.
Kur, qe, tash, qi lufta u ndezka,
Vin e m’ kapin rrezga – bjezga, 675
Edhè m’ vênë per mbas urdis,
Per me çue zahire ushtris:
Nata e dita mue me m’ shkue,
Si po m’ shef, me kosh ngarkue.
Miré, po, sende un hikë u kam, 680
Jo pse lodhë e merzitë jam;
Edhè mârrë kam gúr e shkam
E pershkue jam nper kto rrmore
Porsi iriqi neper shkorre,
Veç per t’ ardhë e me u diftue. 685
Si Shqyptarë qi kem’ qillue:
Se jue Shkjau âsht tue u rrethue:
Per mbas beset qi kje vû.
Per të dekun e t’ varrue.
Mark Milani urdhen ká dhânë 690
Qi me ‘i herë ushtrija e tânë
Me u dyndë sande prej Sutjesket;
E tue u shtrimun per rrânzë bjeshket,
Para dritës me ndjehë n’ Nokshiq,
Per me u shti mandej n’ kariq. 695
Prande’, ashtû si m’ duket mue,
Duen Thekë kambët edhè shpejtue,
Punen Krenve m’ u a diftue;
Perse ndryshe, vetë po drue.
Se me shkue puna fort vonë 700
Mund t’ sharrojë kjo ushtrija e jonë.
Kshtû tha Marku. Me shosho’ in
At herë trimat bisedojn,
Edhe dájn qi Marku e Beci,
Zhukë Isufi e njaj Stakë Breci, 705
T’ lêjshin shokët me plaçkë permbrapa.
E t’ u nisshin me t’ mdhej hapa
Per Sutjeskë, e ket dredhi
T’ Komandarit t’ Malit t’ Zi
T’ i a diftojshin me nji herë 710
Ali Pashës e Krenve tjerë.
E pse Marku s’ kishte pushkë:
E pa pushkë, si n’ mal, si n’ fushë,
Sidomos në kohë të luftës,
Punë e vshtirë âsht me shkue rrugës, 715
Kshtû i ep staku njat zdragushë
Me fyshekë e njat patllake.
Qi ‘i herë Shkjaut per nen rradake
I a muer Beci edhe u dha krah
Por qi Staku n’ ferrë s’ i la: 720
Pse, tue u nisun shokët me berre,
Pushkë e allti aj zier prej ferre,
Kû ato Beci ‘i herë i treti,
Edhe i mêrr t’ dyja me veti:
Pushken n’ krah, alltin n’ sylah. 725
Marku at heré hjedhë koshin n’ tokë,
Edhe niset me tjerë shokë,
Neper bjeshkë, me dalë n’ Sutjeskë.
Kur n’ Sutjeské trimat kan mrri
Te Ali pasha fill kan hî 730
E i diftojn si Mark Milani
Ushtris s’ vet êmer aj bâni,
Me u nisë naten per Nokshiq,
per me i shti Shqyptarët n’ kariq,
Rruga e shtiqe tuj u zânë, 735
Tu’ u a shti rrethin âné e m’ ânë.
Ali Pasha m’ kambë âsht çue
Krén e t’ Parë aj ká bashkue
E t’ kan nisë me kuvendue:
Si m’ i a bâ e tek m’ i a bâ, 740
E ne e mbramet edhe kan dá,
Per Nokshiq ata me çá;
Por tue e lânun nji forcade
Treqind vetësh n’ Sutjeskë dér n’ nade,
Me Prêlë Tulin, Komandár: 745
Terri i natës, thonë, âsht trathtár !
Kështû punen dau Parija,
Edhe naten vija – vija
Per Nokshiq u nis ushtrija.