Lugati

Knjaz Nikolla, i’ burrë me kokë,
Ká ndollë sandë disì n’ qokë
E po i kandet me ligjirue,
Ndêjë te votra bashkë me grue,
Mbasi darka ká marue, 5
E shkuen fmija n’ shtrat me rá,
Kush tue cîjzë e kush tue kjá.
Si, pra, bukë nji here ká ngrânë,
Per urë voters pshtetë m’ nja’n ânë,
Zhgjeshun brez’ e ashtû në t’ holla, 10
Kallë kamishin Knjaz Nikolla,
Edhè rrin aj m’ njânen brî,
Tash duhan, tash vênë tue pí:
Poçin ngete ká n’ frangí:
Tash tue ngrânë do kshtêja t’ zeta 15
Qi milena me duer t’ veta
I a qiron e i a vên para,
Si per grue qi e lypë e mara.
Atý, at herë, tuebisedue,
Po zên grues aj m’i u levdue: 20
Se kshtû Turkun un e theva:
Ktû i bâna, atjè i a ktheva:
Se edhè Krajlat mue më duen:
Serbi e greku mue më druen;
S’ e mârr n’dorë un per Bullgarin: 25
Do t’ a mârr edhè Mostarin:
Do t’ mârr Shkodren e Prizerend
Krajl do t’ bâhem pernjimend,
Edhè n’ Shkoder do t’ zâ vend.
Tý do t’ bâj un nji Mbretneshë: 30
Mâ dollamë nuk ké me veshë,
As s’ do t’ vêjsh mâ kacilite,
Por krejt n’ ari ké me shndritë,
E do t’ vêjsh kunorë mbí krye,
Nji ditë udhë larg me t’ shkelzye; 35
Pse mâ trim se mue nuk ké,
Kahdo shkrepë dielli mbí dhé.
Qeshe Milena me ‘i gjysë gazit
Per këto makllada t’ Knjazit,
E as s’ i bâhet, jo, me i ndie, 40
Persè i dájn t’ tâna kllapí,
Qi i flet Knjazi, vênë tue pí;
Prandaj rrin ajo pa zâ.
Me gjylper çarap tue bâ.
Veç mâ vonë nisë me kuvendë: 45
Qyqja nieri,shka me kênë!
Me tzi fmín kam vû me rá,
Pse, me giasë dishka kan pá
E kaq fort t’ mjerët janë trishtue,
Sá s’ ndigiojn me fjete pa mue. 50
Shka kan pá, Knjazi po e pvetë,
Qi s’ ndigiojn vetun me fjetë,
Mbasì na, edhè, ktû po jena?
Nuk e diej, pergjegjë Milena;
Veç, si fmija duen me thânë, 55
Sa kem’ kênëna bukë tue ngrânë
E neper kthina atà tue luejtë
Paskan pá nder shtâma t’ uj’t
Strukë te stjolli, ndêjë kacuk,
Nji me çallmë, si me kênë turk, 60
Me tesbih e me çibuk,
Edhè krahve lshue nji qurk,
Qi, zbé n’ ftyrë e buzkerveshë,
Tue qitë flakë nper sý e veshë,
Rrite fmijve t’ u ngerdheshë. 65
A mos t’ jetë, qyqja! lugat?
Pse po flitet neper fshat,
Se nji turk kamatxhí,
I pabesë e faqezí,
Dikû atjè Samoborrit, 70
Kênka çue lugat prej vorrit,
Hokubèt me u pá me sý.
Hik! mo’, i thotë: a i ké mendt n’krye?…
Se lugat n’ shekull nuk ká.
Kush e di se shka kan pá. 75
E u âsht bâ ferra Brahim:
A se, ndoshta, ndo’ i kulim
Do t’ jetë bâ nder ta surrat
E u âsht shtî tjerve lugat.
Kush ká dekë e hî në dhé, 80
Aj nuk kthen, jo, mâ nder né.
Veç se jeni, po, ju grát,
Qi kto dokrra i qitni m’ t’ thát,
Kur te mlidhni ju te hîni,
Edhè fjalë e halë mos t’ gjîni. 85
Per me folë per shoqe t’ ueja.
S’ ká lugat as shtrigë, lum grueja,
E un jam n’ hall, po, me të gjallë,
Se per t’ dekun po t’ bâj pallë.
Si ?…s’ ká shtriga e s’ ká lugeten?… 90
I a nisë grueja prap ne e veten.
Per lugeten nuk e dij,
Pse gjâ kurr s’ kam pá me sý.
Veç nper gjind un shka kam ndie:
Por per shtriga s’ ké shka m’ thue, 95
Pse un t’ anjof mâ se nji grue,
Qi ktû mbrendë, po, në cetinë,
(Ndoshta, ndoshta ndo i kushrinë..)
Dalin naten porsi shkndija,
Edhè futen mbrendë nder shpija, 100
Prej pullazit nper oxhak,
E u a zânë gjindës frymen njak;
Qi, mandej, kta duen me thânë,
Se n’ gjumë ankth atà i kâ zánë,
E s’ âsht tjeter veç se shtrigat, 105
Qi u a lshojn të mjerve t’ ligat,
Ke shkojn naten rreth e okolla.
Prralla! prralla! thotë Nikolla
T’ tana prralla edhe kopalla;
Persè shtriga a’ká kurrkund, 110
As n’gjytet as në katund…
A din shka, ti moj burrneshë?
Zên mâ vonë knjazi tue qeshë:
Mbasi shtriga ká po thue,
A m’i lshon kto shtriga mue 115
E, perzèt! le t’ m’ perpîjn gjallë…
Por m’i zgidh me dhâmë e tmallë,
E jo rrole per brî hînit,
Qi s’mund t’ bréjn as gjeth purrînit…
Hajt, he i ngratë! Si të shkoi jeta 120
Me pallavra e fjalë të shkreta,
I pergjegjë Milena at herë.
Un jam n’hall per fmîj te mjerë,
Qi i ká kapun sande friga,
E ti m’ qet dokrra per shtrige; 125
Jo kshtû i drue, jo kshtû s’ i drue…
Çou me rá, pse vonë ká shkue:
Se edhè fmija janë tue m’ pritë,
E un do t’ gdhîj neser me dritë,
Per me i bâmun rangët e shpís: 130
Pse, po kje qi e zoja e shpís
Vetë s’ u del punve perpara,
Atý s’resht kurr e mara.
Kshtû i thotë gruja si n’merzí,
Mandej zjar’ e mlon me hî; 135
Shputë e lamsh i qet ne shportë.
E pa tjerrë fjale tjera tortë,
Me nji zâ si n’ gjysë t’ marazit.
Të mirë natë ajo i thotë Knjazit
(Do giuhë t’ cillit zjerrë kisht’ pija,) 140
Edhè shkon me rá te fmija:
Me ‘i tubuë djelm e me ‘i varg vasha,
Shtrî nen petka rresht si brâsha.
Qeshë Nikolla nên mustak;
E per t’ vûm punve kapak, 145
Mêrr e mûshë edhè nji gotë,
Edh’ e shpikë e e bân zollotë.
Mandej poçin ndrýn n’ frangí;
ndên kamishin nen sergjí,
Mbasi llullen shkundë i a ká. 150
Edhè shkon n’ odë t’ vet me rá.
E, si lodhë qi kishte kênë,
Kû me punë, kû me at pikë vênë,
Qi pat pí sande mâ teper,
Me ‘i herë mendt ju bâne leper 155
Edhè fjet, e pa i a ngiatë,
Nisi t’ madhe me gerhatë.
Kur, qe, atý t’ u bâ mjesnatë,
Po i del gjumi Knjaz Nikollës,
Edhè shef aj n’mjedis t’ odës 160
Nji si nieri ndêjë në kamë,
Me nji mjekerr giatë nji pllamë,
Edhè barkun sa ‘i fund sheke,
Pshtjellun shtatin n’ pelhurë deke:
Qi, si surflli ftyret zbé 165
E tue ardhun era dhé,
Rrite Knjazin tue e shikjue,
Me dy sý qi me t’trishtue,
Si gastarja cangullue.
Neper ftyrë, mande’, e mbí duer, 170
Atý ktû edhè mbí pelhurë
Kisht’ do njolle gjaku t’ zí,
Qi per mnerë m’ tê kishte ngrî
E me qelb bashkë ishte thá.
U trêm Knjazi kur e pá 175
E t’ perqethetë shtatit i rá.
Flokët i u çuene shllungë perpjetë;
Nisi frýma m’ i u zatetë
E e mloi djerza. Kishte metë
Tue kqyrë m’ tê, e as nuk isht’ tue mujtë 180
Prej trishtimit m’ vend me lujtë,
Pse edhè m’ kryq disi ishte kputë
Kaq per mnderë qi ‘i herë kje tutë.
Por kamë – kamë, qe,nisë lugati
Me i u avitë Nikollës kah shtrati. 185
Knjaz Nikolla atý i rrin gati
E fíll doren çon m’ kubure,
Qi e kisht’ vjerrë nen nji figure,
Edhè don aj zjarm me i dhânë.
Kur lugati nisë me i thânë: 190
Mos e vên doren m’ ngaskeqe!
Nuk t’ kam ardhë me mende t’ keqe
As me t’ çartë as me t’ trazue:
Un kam ardhë ktû me t’ kallxue
Disá punë, qi tash kan bîjtë 195
E qi mirë per tý âsht me i diejtë,
Ashtû mue si m’ dán nenshtrasha.
Un ajm Mèhmet Alì Pasha,
Qi m’ pat nisë Mbreti n’Shqypní,
Per me i lshue Malit të Zí 200
Hot e Grudë, Plavë e Gucí
Si n’ Berlin kje bâ pleqní.
Por, kur mrrîna në Gjakovë,
Atý e zezë mue m’ gjet nji provë;
Persè Krenët e Shqyptarís, 205
Me Alì Pashen e Gucís
Nji bé t’ madhe po e ki’n bâ
Plak e i rí në luftë me rrâ;
Burrë e grue, po, n’ luft ëme u shue
E ato Male mos me i lshue. 210
Prandaj vetë atý kur shkova,
T’ u çue m’ kâmë të tanë Kosova,
Peja e vogel ‘dhe Rrogova,
Edhè mue m’ rrethuen nji rendit
Shi në shpí t’ Abdullah Drenit: 215
Kû mue t’ mjerin më kan vrá,
Të tanë n’ gjak mue më kan lá,
Si me sý qi jé tue pá.
Prá, tash tjeter tý s’ t’ ká metë,
Veç kto Male me i marrë vetë, 220
E me i mârrë me pushkë per faqe;
Pse, pa i bâ nja disá gjaqe,
Per pa i djegë disá bajraqe,
Tokë Shqypnijet n’ dorë nuk qet:
Sod Shqypnija âsht bâ Milet. 225
Besa, at herë, po i thotë Nikolla,
Mbasi vetë s’ mujtka Stambolla
Këto Male me m’ i lshue,
Puna giatë, thom, ká me shkue:
Pse, si vetë ké mûjtë me pá, 230
Qysh se n’ gjak krejt kênka lá,
Me pushkë n’ dorë s’ mêrret Shqypnija.
Vrâ në ftyrë mehmet Alija
E prej pezmit tue qitë shkendija,
Tue kercnue dhâmët prej marazit, 235
E vertetë, po i thotë aj Knjazit,
Se, medjè ká me t’ u dashtë
N’ lufté me thye mâ se nji rrashtë
E me hjekë shum e shum zí,
Para se të hîjsh n’ Shqypní: 240
Pse, Shqyptarët, e diej edhè vetë,
Se janë trima e per ket jetë
Atà rob s’i shtrohen kuej;
Por me pasë me i msý pa bujë
Edhè n’moh naten me u rá, 245
Tash qi atà ‘i herë janë shperdá,
Un kujtoj se me pak gjqe
Puna tý të del per faqe,
Edhè hîn ngadhnyes n ‘Shqypní.
Prandaj mlidhe shpejt nji ushtrí, 250
Edhè lshoe n’ Plavë e n’ Gucí,
Naten n’terr befas t’ u rá,
E si n’ gjak Plaven t’ keshë lá
Edhè zhbî t’a keshë Gucín,
At herë mêrr e msýj Malcín. 255
Me tagan, me ûnë në dorë,
Edhè shkîmi atà Malcorë;
Pse, pa i shkîmë atà Malcorë,
Shkodra tý s’ të bje në dorë.
E as s’ ké ngae, jo, me u hutue, 260
Pse Shqyptarët kan nisë me u zgjue,
Kan nisë shqyp këtà me shkrue:
Kan nisë t’ flasin per komsí,
Per kombsí e per lirí,
Per lirí e autonomi; 265
Edhè gjatë, thom, nuk do t’ shkojë,
E Shqypnija do t’ kerkojë
Me dalë m’ vedi, si Serbija,
Si Greqija e Bulgarija:
Mbasi ká edhè ndonji Mbret 270
Qi Shqyptarët aj po i gerget,
Kû me para e kû me fjalë
Turkut dore atà me i dalë.
Prande’ at herë ti s’ ké me mujtë
Gurt mbas d’ shirit t’ and me i luejtë; 275
Pse do t’ dalë kushdi se kush,
Qi e ká vû ka dit m’ rabush
Shqyptarís me i dalun zot,
Edhè gurt aj tý t’ i lot.
Por, po mujte nji herë sot 280
Këto Male me i pushtue,
(Qi tý dheskë të janë perore,)
Jo veç kto mâ s’ t’ dalin dore,
Por, me kohë e me dredhí,
Edhè n’ Shkoder ké me hî. 285
Pse do t’ diejsh ti, lum Nikolla,
Se e ká bâ pleqní Stambolla,
Tý mâ para, edhè Serbís,
Si edhè Krajlat te Greqís:
Grekut,shkjaut, po, edhè Bullgarve, 290
Me u a lshue n’ dorë tokët e Shqypnís,
Se me u dhânë lirín Shqyptarve.
Kshtû Nikollës i tha lugati!
Edhè tjeter nuk i a ngiati
Por u zhduk aj neper kthinë, 295
Tue lânë mbrapa nji qelbsinë,
Qi dér vonë u ndie n’ Cetinë.
Knjaz Nikolla at herë u çue,
Shpejt u vesh edhè u shterngue,
Edhè duel naten per hânë, 300
Por me u pjekë m’ at Mark Mila’n:
M’ Mark Mila’n aj per me u pjekë,
Me tê fjalët per me i perpjekë,
Se kur n’ Plavë me qitë ushtrín,
Se kur n’ gjak me lá Gucín, 305
Se kur flakë me ndezë Malcín,
E se si m’ e hupë Shqypnín:
I huptë Zoti pernjimend
Knjaz Nikollë edhè gjithkend
Qi mendon e sharton zí 310
Per të bukuren ket Shqypní.